ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 5، مرداد 1403 ، شماره پی در پی 99

بررسی زبان و وجوه نوآوری در غزل دهۀ نود بر اساس شعر شاعران گمنام و کمنام

صفحه (315 - 341)
امید مجد (نویسنده مسئول)، زهرا هدایتی متین
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1402

چکیده

زمینه و هدف: قالب شعری غزل همواره در شعر فارسی از جایگاهی ممتاز برخوردار بوده است. در سدۀ چهاردهم، این قالب شعری، به موازات دیگر انواع شعر، در جامعۀ ادبی امروز رشد کرد و بالید. تا کنون به غزلسرایان نامدار دهه های پیشین بسیار پرداخته شده و غزل آنها از منظرهای مختلف مورد بررسی قرار گرفته اما غزلسرایان بسیاری در سالهای پایانی سدۀ چهاردهم به سرودن غزل پرداختند که شعرشان مغفول مانده و به ویژگیهای محتوایی و ظاهری آنها توجهی نشده است. بررسی غزل شاعران گمنام و کمنام در این دهه موضوع و هدف اصلی این پژوهش است. در این مقاله کوشیده ایم غزل این دهه را از جهت تأثیرگذاری بر مخاطب و هنری ساختن کلام بر اساس دو شاخصۀ «زبان» و «وجوه نوآوری» که در مقالۀ «فرضیه ای تازه دربارۀ مهمترین عوامل تاثیرگذار بر متون ادبی» نوشتۀ امید مجد، مطرح شده است، بررسی کنیم.

روشها: مستندات این پژوهش با ابزار مطالعۀ کتابخانه ای و به روش تحلیل محتوا – که یکی از شیوه های متداول علمی‌ در مطالعۀ کیفی است- فراهم شده است. بدین‌ترتیب که نگارندگان پس از مطالعۀ دقیق دفترهای غزل، آنها را از منظر زبان و وجوه نوآوری تحلیل و بررسی کرده ‌اند. جامعۀ مورد مطالعه، صد دفتر غزل منتشر شده در سالهای 1396 تا 1400 هجری شمسی است که در انتشاراتهای گوناگون و برای اولین بار به چاپ رسید‌ه اند.

یافته ها: غزل این دوره از منظر دستور زبان، استواری زبان، غیرقابل جایگزین بودن کلمات، تناسب کلمات و به اندازه سخن گفتن دارای نقاط قوت و ضعفی است. نوآوری در این غزلها نیز در وجوه مختلف مانند «مضمون‌سازی، استفادۀ ظریف و پنهان از صنایع ادبی، استفاده از لغات و‌ ترکیب‌سازی، تصویرسازی و نوآوری در صورت نوشتار شعر» جلوه گر شده است.

نتیجه گیری: بیش از نیمی ‌از غزلها به ‌استحکام زبانی قابل قبولی دست یافته اند. اما بعضی غزلها نیز به دلیل وجود اشکالات دستوری زیاد، دچار ضعف و سستی زبان هستند. ابعاد نوگرایی نیز در غزل این دوره از وسعت بالایی برخوردار ‌است اما برخی از این نوگراییها لزوما در خدمت کمال شعر نیستند.

کلمات کلیدی
غزل , معاصر , سدۀ چهاردهم , دهۀ نود , شاعر , زبان , نوآوری

• آرام، مریم (1396)؛ نی‌زن، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• ابراهیمی، کامران (1400)؛ عاشق اگر باشی، چاپ اول، تهران: نشر امتیاز.
• افخمی‌ ستوده، حنیف (1400)؛ باید برای خود پدری دست و پا کنم، چاپ اول، تهران: شالگردن.
• اکبری، ملیحه (1398)؛ میخواستم شاعر شوم اما غذایم سوخت، چاپ اول، تهران: آنیما.
• اکبرزاده، امیر (1400)؛ ظهر علی الطّلوع، چاپ دوم، تهران: کتابستان معرفت.
• انصاری، بهمن (1398)؛ کرگدنیسم، چاپ اول، تهران: آرون.
• بنااسماعیلی، فرزانه (1400)، ابرهای بی‌تاریخ، چاپ اول، تهران: هنر رسانه اردی‌بهشت.
• بهمنی، محمدرسول (1398)؛ خواب‌زدگی، چاپ اول: تهران: آنیما.
• بهمنی، محمدعلی (1386)؛ جسمم غزل است اما: روحم همه نیمایی‌ست، چاپ اول، تهران: تکا.
• پارساخو، علی (1400)؛ مأخوذ به حیا، تهران: نظری.
• تاج محمدی، سعید (1400)؛ دقایق، چاپ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری شهرستان ادب.
• ترسا، فاطمه (1399)؛ حریم خصوصی، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• جبارپور ماسوله، ساجده (1397)؛ مؤنث، چاپ دوم، تهران، نشر نزدیکتر.
• جعفری آذرمانی، مریم (1397)؛ تشریح، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• جعفری آذرمانی، مریم (1397)؛ تو رها باش و دوست داشته باش، تهران: فصل پنجم.
• جعفری آذرمانی، مریم (1398) زنان دل‌شده، چاپ اول، تهران: تمدن علمی.
• جعفری آذرمانی، مریم (1396)؛ نواحی، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• جهاندار، مهدی (1399)؛ مرتد، چاپ اول، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری شهرستان ادب.
• حافظ، شمس الدین (1400)، دیوان، تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.
• حسن‌پور آلاشتی، حسین (1384)، طرز تازه-سبک‌شناسی غزل سبک هندی، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.
• حسین پور چافی، علی (1390)؛ جریانهای شعری معاصر فارسی از کودتا (1332) تا انقلاب (1357)، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
• حیدری قیری، سجاد (1399)؛ مانیا، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• خانلری، پرویز (1361)؛ وزن شعر فارسی، چاپ دوم، تهران: توس.
• خان‌محمدی، محمدمهدی (1398)؛ هیاهو، چاپ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری شهرستان ادب.
• خرسندی، مجتبی (1399)؛ نقطه ضعف، چاپ اول، تهران: امتیاز.
• خلجی، حسن (1399)؛ سبز روشن، چاپ اول، کرج: شانی.
• درویش‌زاده، محمدمهدی (1399)؛ کعبه دیوارهای خانه ی توست، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• دهقانی، میترا سادات (1400)؛ هنوز باران است، چاپ اول: تهران، مؤسسه فرهنگی هنری شهرستان ادب.
• ذوالفقاری، سید علیرضا (1400)؛ آخرین روزهای قرن، چاپ اول، تهران: ایهام.
• رسول‌زاده، ریحانه (1399)؛ هنوز، چاپ اول، تهران: نزدیکتر.
• رسولی مقدم، رحمت الله (1397)؛ زیر انگشتهای تشریح، چاپ اول، تهران: ایهام.
• رسولی مقدم، رحمت الله (1398)؛ زاویه، چاپ اول، تهران: ایهام.
• روزبه، محمد رضا (1379)؛ سیر تحول در غزل فارسی از مشروطه تا انقلاب اسلامی، چاپ اول، تهران: انتشارات روزنه.
• سامانی، سجاد (1397)؛ سالیان، چاپ چهارم، تهران: سوره مهر.
• سبزوار قهفرخی، آرزو (1399)؛ لب‌کوک، چاپ اول، تهران: ایهام.
• سلمانی، محمد (1396)؛ من اگر قاطی کنم، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• سلمانی، محمد (1396)؛ میخواهمت ای خواستۀ غیرحضوری، چاپ دوم، تهران: نیماژ.
• سیفی، آرش (1398)؛ رقصیدن با چند جذامی‌ چاق، چاپ اول، کرج: آثار برتر.
• شالبافان، رضا (1400)؛ عیلام بعد از حمله آشور بانیپال، چاپ اول، تهران،‌ترنجستان.
• شکراللهی، سید علی (1397)؛ ضم، چاپ دوم، تهران: نزدیکتر.
• شکربیگی، حسین (1398)؛ مصر و شکر،چاپ اول، تهران: سیب سرخ.
• شمیسا، سیروس (1386)؛ سیر غزل در شعر فارسی، چاپ دوم، تهران: علم.
• شمیسا، سیروس (1373)؛ فرهنگ تلمیحات، چاپ چهارم، تهران: فردوس.
• شهبازی، میلاد (1399)؛ خروج، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• صفا، حسین (1399)؛ منجنیق، چاپ اول، تهران: نیماژ.
• صفوی، کورش (1390)؛ از زبان شناسی به ادبیات، ج1 و 2، تهران: سوره مهر.
• طبیب‌زاده، رضا (1397)؛ گریه بیدارمان نکرده هنوز، چاپ اول، تهران: آنیما.
• طریقی، غلامرضا (1400)؛ شلتاق، چاپ اول، تهران: چشمه.
• عباسلو، مژگان (1396)؛ هم‌قفسان، چاپ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری شهرستان ادب.
• عسکری، راضیه (1396)؛ سیب سرخی که...، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• علیزاده، زهرا (1399)، سمت مینوها، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• عیسی بیکی، علی (1399)؛ تن، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• فاضلی شهربابکی، افسر (1396)؛ چکاد ، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• فرجی، مهدی (1397)؛ حوت، چاپ دوم، تهران: فصل پنجم.
• فرمانی، مرضیه (1396)؛ شرحه، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• قدیانی، شادی (1400)، صفر و صد، چاپ اول، تهران، شالگردن.
• قنبرزاده، اکبر (1398)؛ قار، چاپ اول، تهران: ایهام.
• قنبرلو، یاسر(1399)؛ بیمار بعدی، چاپ پنجم، تهران: نیماژ.
• کاکایی، عبدالجبار (1373)؛ تأملی در سیر غزل، مجلۀ شعر، اسفند 1373، شمارۀ 17، صص24-25.
• کاشی، محمد (1399)؛ تن تو خط بریل است، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• کریمی‌ عباسی، عباس(1398)؛ با بنجامین باتن وسط حوضی از غزل، چاپ اول، تهران: نشر علم.
• مبشر، سعید (1399)؛ کوبه، چاپ اول، تهران: ایهام.
• مجد، امید (1401)؛ فرضیه ای تازه درباره مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر متون ادبی (ویژگیهای شاهکارها)، پژوهش‌نامۀ نقد ادبی و بلاغت، دوره 11، شمارۀ 4، صص 28، 45-62.
• محمدتقی، مهدی (1397)؛ ایستگاه بعد میدان آزادی، چاپ اول، تهران: نزدیکتر.
• محمدعلی بیگی، علیرضا (1400)؛ طیران، چاپ اول: تهران، مؤسسه فرهنگی هنری شهرستان ادب.
• مرادی، نازنین (1400)، نام تو را بر هر خیابان میگذارم، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• مستشار نظامی، نغمه(1397)؛ چمدانت چقدر جا دارد، چاپ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری شهرستان ادب.
• ملکیان، محمدحسین (1396)؛ بدبیاری، چاپ اول، تهران: نشر نزدیکتر.
• ملکیان، محمدحسین (1398)؛ تفسیر آه، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
• موسوی، راضیه (1398)؛ تاریخ را قضاوت مردان نوشته است،چاپ اول، تهران: نصیرا.
• موسوی، راضیه (1399)؛ تشنه ای و کویر در خانه است!، چاپ اول، تهران: نصیرا.
• موسوی، راضیه (1397)؛ سی سال زن بودن جهانم را عوض کرد، چاپ اول، تهران: آنیما.
• موسوی، سید مهدی (1397)؛ دلقک بازی جلوی جوخه اعدام، چاپ دوم: نشر سایه ها.
• میرآقایی، مهدی (1396)؛ خارج از بحث ،چاپ دوم، کاشان: ادبستان نوین.
• میرآقایی، مهدی (1400)؛ عشق به زبان مادری، چاپ اول، کاشان: ادبستان نوین.
• میرزا رسول‌زاده، مهدی (1400)؛ شعر نان نمیشود!، چاپ اول، تهران: کتاب بهار.
• میرزایی، محمدسعید (1396)؛ فرجام، چاپ اول، تهران: چشمه.
• نقیب، سیدعلی(1399)؛ تشرّف، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• نوروزی، امین (1399)؛ خیابان خیال، چاپ اول، تهران: فصل پنجم.
• هاشمی، زهرا (1398)؛ و عصر نیمه ی اردیبهشت یک زن بود، چاپ اول، تهران: آنیما.